Ieder mens is op zoek naar geluk; elk op zijn manier. Niemand droomt ervan te lijden en ongelukkig te zijn. In de moeilijkste momenten van ons leven is het de hoop dat we in de toekomst weer gelukkig zullen zijn, die ons gaande houdt.

We hebben hier in het rijke Westen alles wat we nodig hebben om gelukkig te zijn en zelfs veel meer. Desondanks zien we dat de cijfers op vlak van zelfmoord, psychische problemen, stressgerelateerde problemen etc. erg hoog liggen (en sommigen hiervan stijgen). Veel mensen zijn ontevreden. Agressie (verbaal en fysiek, online en in de fysieke wereld) en depressie lijken overhand toe te nemen.
Het is maar de vraag hoe gelukkig we zijn.

Het is mijn these dat we in onze zoektocht naar geluk in de war zijn geraakt.

Reeds in de oudheid sprak men over 2 soorten geluk:
– hedonia: al het geluk dat we ervaren als reactie op iets dat zich buiten ons voordoet. Bijv: blij zijn met een nieuwe GSM, plezier ervaren door het gezelschap van vrienden, genieten van lekker eten, diep geluk voelen bij de aanblik van je slapende kinderen, vreugde owv de nieuwe job, plezier ervaren bij het samen sporten, verheugd zijn bij het winnen van een mooi bedrag, opgetogen zijn met de lovende recensies die je krijgt voor je nieuwste boek, … Het gaat zowel om materiële als immateriële zaken. Hedonia is dus veel ruimer dan puur hedonisme.
– eudaimonia: geluk dat je ervaart van binnenuit, zonder aanleiding van buitenaf. Het kan gaan om diep geluk terwijl je toch in je eentje in stilte zit en om de diepe vreugde die je voelt wanneer je iets voor anderen kan doen (los van hun reactie op wat je doet). Het gaat om de innerlijke rust die je ervaart wanneer je tevreden bent met het leven en alle ups en downs die erbij horen, kan aannemen.

Anders gesteld: hedonia is elk fijn gevoel dat als reactie komt op iets anders. Je hebt altijd iets nodig wat je dat gevoel geeft. Eudaimonia staat volledig los van die voorwaarde.

Ik merk dat in onze cultuur[1] de nadruk heel erg doorslaat naar hedonia. We hechten veel belang aan imago, mee zijn met de nieuwste trends, een groot huis hebben, liefst met twee auto’s voor de deur. Je moet ‘het maken’ in het leven. Carrière, 2 mooie kinderen die het super goed doen op school, een slanke lijn, de juiste kleren, exotische vakanties, … Je moet er allemaal in mee kunnen, anders riskeer je gezien te worden als een mislukkeling. En uiteraard gaat het niet alleen om materiële bronnen van geluk. Je moet evengoed gaan voor een gezond lichaam, de juiste partner, schatten van kinderen, een fijne vriendenkring, een boeiende hobby, een gezellig huis, een warm gezin, …
Geluk wordt gelijkgesteld met succes in al die domeinen en wordt gezien als iets wat je zelf kan maken. Als je niet gelukkig bent, dan heb je dat aan jezelf te danken. In zulke cultuur is hard werken de norm. Je moet heel veel balletjes tegelijk in de lucht houden. Druk-druk-druk is de mantra en stress komt er als vanzelfsprekend bij. Met alle gevolgen van dien.

Door zoveel nadruk te leggen op hedonia, zijn we altijd oorzaken van geluk buiten onszelf aan het najagen. We moeten de nieuwste GSM hebben, weer een bijzondere vakantieplek zoeken voor volgend jaar, dat nieuwste kookboek hebben, een elektrische auto aanschaffen, mee zijn met de mode, de nieuwste ‘beleving’ hebben meegemaakt. Elke keer ervaren we voor korte of iets langere tijd plezier, vreugde of voldoening, maar dit fijne gevoel zakt alweer snel en dus moeten we opnieuw op zoek naar de volgende prikkel, het volgende ding om ons gelukkig te maken.

In hoofdstuk 1 en 2 zal ik hedonia en eudaimonia definiëren en bekijken hoe de verwarring tussen beide in elkaar zit.

Het massaal nastreven van hedonia heeft volgens mij enorme gevolgen op veel uiteenlopende domeinen: persoonlijk welzijn, sociale contacten, economie, ecologie, politiek, zorg, onderwijs etc. Door hedonia centraal te stellen, maken we bepaalde keuzes en richten we onze samenleving op een bepaalde manier in.
Op dit moment worden we geconfronteerd met een samengaan van verschillende grote problemen die ons bedreigen: klimaatverandering, uitsterven van diersoorten, enorme toename van welvaartsziekten, steeds meer mensen die lijden onder psychische problemen, stijgende zelfmoordcijfers, toenemend populisme/nationalisme met bijhorende agressie tegenover specifieke bevolkingsgroepen, toenemende ongelijkheid, stijgende frustratie en ontevredenheid, steeds meer kinderen en jongeren die lijden onder stress, vervuiling van lucht, water en grond, …

Ik wil onderzoeken in hoeverre deze problemen te linken zijn aan onze niet aflatende honger naar hedonia. Hierover zal het gaan in de hoofdstukken 3 tot en met 8 (3: persoonlijk welzijn; 4: relaties; 5: economie; 6: ecologie, 7: politiek; 8: zorg en onderwijs).

Daarna wil ik bekijken hoe de wereld eruit zou zien als we ons in onze zoektocht naar geluk meer zouden richten op eudaimonia. Welke gevolgen zou dat hebben voor onszelf, onze sociale contacten, onze manier van samenleven, onze verhouding tot onze planeet?
Deze denkoefening komt aan bod in hoofdstuk 9.

En tot slot is er natuurlijk de vraag: hoe doe je dat, eudaimonia ontwikkelen? Ik ga hiervoor zowel te rade bij oude tradities als bij hedendaags wetenschappelijk onderzoek. In hoofdstuk 11 reik ik de lezer verschillende invalshoeken en concrete tips aan.

Maar is het wel mogelijk om ons veel meer op eudaimonia te richten? Als antwoord op deze vraag bied ik doorheen het boek verhalen aan van individuen en samenlevingen die dit hebben voorgeleefd of op dit moment nog voorleven. Het gaat over mensen die hun naam in de geschiedenisboeken hebben verdiend maar ook om de gewone man of vrouw die om de hoek woont. Het zijn verhalen van echte mensen die ons kunnen inspireren en iets wakker kunnen maken in elk van ons.

De boodschap die ik met dit hele verhaal wil brengen, is vooral: als we de grote, fundamentele problemen waar we mee geconfronteerd worden, grondig willen oplossen, dan zullen we hedonia en eudaimonia weer met elkaar in evenwicht moeten brengen.
Je kan dan nog zoveel technologische vooruitgang maken en zoveel wetten en regels stemmen om ons gedrag bij te sturen en deze problemen op te lossen. Maar zolang we de oorzaken van geluk hoofdzakelijk buiten onszelf blijven zoeken, zullen we gedreven blijven worden door een honger die niet te stillen valt. We zullen steeds meer nodig hebben om telkens weer een tijdelijk gevoel van vreugde of plezier te kunnen ervaren. En dat is wat samenleven met onszelf, elkaar en alle leven op onze planeet telkens weer in gevaar zal brengen. Enkel een grondige omslag in hoe we naar geluk kijken, kan ons helpen om zowel klimaatverandering als ongelijkheid en racisme etc. een halt toe te roepen.

---

[1] Ik kan alleen over de Westerse, neoliberale cultuur spreken, omdat ik daar deel van uit maak. Het kan zeker de moeite zijn om uit te zoeken of dit ook zo is in andere culturen en samenlevingen.